شاخص چاقی شکمی چیست و چگونه اندازه گیری می شود

شاخص چاقی شکمی یا نسبت دور کمر به دور باسن (Waist–Hip Ratio)، که به اختصار WHR گفته می شود، معیاری برای بیان نحوه توزیع چربی در بدن است.

طبق تعریف، چاقی را برابر با افزایش بیش از حد بافت چربی در بدن می دانند. انواع چاقی با توجه به نوع تجمع چربی در بدن تقسیم بندی می شود.

تعریف چاقی چیست

بر اساس تعریف سازمان بهداشت جهانی (WHO)، چاقی به تجمع غیرطبیعی و مازاد چربی در بدن گفته می شود.

چاقی علاوه بر اینکه ظاهر شخص را ناموزون می سازد عوارض فراوان و خطرات کشنده برای فرد دارد.

چاقی یک بیماری است که علارغم تصور عامه مردم که آن را ناشی از بی ارادگی و تنبلی می دانند.

عوامل متعدد هورمونی و ارثی در آن دخیل است.

به دلایل مختلف در افراد چاق مکانیسم احساس سیری مختل شده و باعث مصرف بیش از اندازه غذا می گردد، که باعث تجمع چربی در بدن می شود.

شاخص چاقی شکمی و عوامل موثر در چاقی

از جمله عواملی که در ایجاد چاقی مؤثر هستند عبارتند از :

زمینه ارثی، به گونه ای که فرزندان پدر و مادر چاق، تا حدود هشتاد درصد در آینده دچار چاقی خواهند شد.

بروز اخلالات عصبی که باعث تغییر عادات غذایی می شود یکی از اصلی ترین پایه های چاقی است.

شیوه زندگی که امروزه به صورت ماشینی تغییر کرده است و افراد دچار کم تحرکی شده اند از دیگر دلایل چاقی است.

استفاده از غذاهای پرکالری و کم فیبر مانند فست فود ها و استفاده از مواد غذایی هورمونی و مصرف بی رویه نشاسته، از دلایل مهم چاقی است.

برخی بیماری ها، مانند کم کاری تیروئید و مصرف برخی داروها نظیر کورتون باعث چاقی در برخی نواحی مرکزی بدن می شود.

کم خوابیدن یا زیاد خوابیدن از دیگر عوامل تاثیرگذار در اضافه وزن است، چرا که باعث برهم خوردن تعادل هورمونی و افزایش اشتها می گردد.

آشنایی با انواع الگوهای چاقی

مبنای این تقسیم بندی، جدا از نوع شکل ظاهری، از اهمیت میزان خطرات خاص برای سلامتی بدن نیز برخوردار است.

بنابراین، دو الگوی توزیع چربی آندروئید (Android)، یا سیبی شکل و ژنوئید (Gynoid)، یا گلابی شکل در نظر گرفته شده است.

نوع سیبی شکل را حالتی می دانند، که میزان دور کمر بیش از دور باسن است.

این نوع از چاقی بیشتر در افرادی مشاهده می گردد، که میزان هورمون های مردانه در بدن آنها غالب می باشد.

بنابراین میزان شایع بودن آن در مردان بیش از زنان است.

در نوع گلابی شکل، که قسمت پایینی بدن چاق تر می باشد، میزان دور باسن بیش از دور کمر است.

این نوع از چاقی بیشتر در افرادی دیده می شود، که میزان هورمون های زنانه در بدن آنها غالب است.

در نتیجه میزان شیوع آن در زنان بیش از مردان است.

شاخص چاقی شکمی چگونه محاسبه می گردد

با توجه به قرار داد مطرح شده از طرف سازمان سلامت جهانی (WHO)، برای محاسبه شاخص چاقی شکمی می بایست بدینگونه عمل نمود.

در حالت طبیعی و بدون هرگونه انقباظ در ناحیه شکم، سطح ناف در دور کمر اندازه گرفته شود.

در پهن ترین قسمت باسن که معمولا شامل برجستگی های استخوان لگنی می باشد، دور باسن اندازه گیری شود.

سپس عدد بدست آمده از دور کمر بر عدد دور باسن تقسیم شود.

نتیجه بدست آمده با توجه به معیارهای جدول زیر می تواند، بیانگر میزان شاخص چاقی شکمی باشد.

توصیه های مفید برای پیشگیری از چاقی

برای پیشگیری از چاقی باید فعالیت های مختلفی را انجام داد.

در قدم اول،‌ باید حجم هر وعده غذایی را کاهش و تعداد دفعات مصرف در طول روز را افزایش داد.

به طوریکه در روز سه وعده غذایی اصلی به همراه سه وعده میان وعده مصرف شود و هر وعده دارای حجم و کالری کمی باشد.

همچنین، مصرف غذاهای پرانرژی و شیرین مانند شکلات، آب نبات، عسل و انواع دستر را محدود کنید و غذاهای چرب کمتر مصرف شود.

بهتر است طبخ غذاها به صورت تنوری یا بخار پز باشد، و از مصرف غذاهای سرخ کردنی خود داری شود.

در هنگام صرف هر وعده، لقه ها را خوب بجوید و به آرامی غذا بخورید و بهتر است غذا را در ظرف های کوچک مصرف کنید.

در هنگام غذا خوردن،‌ فعالیت دیگری مانند تماشای تلویزیون یا مطالعه کتاب انجام ندهید!

شاخص چاقی شکمی و نمایه توده بدنی

نمایه توده بدنی (BMI)، روش دیگری برای ارزیابی شاخص چاقی شکمی است که از تقسیم وزن بر مجذور قد بدست می آید.

سازمان سلامت جهانی، بر اساس نمایه توده بدنی تقسیم بندی به شرح زیر ارائه نموده است، که بر مبنای آن میزان اضافه وزن تایین شده است.

شاخص توده بدنی بر اساس جدول فوق برای تمامی افراد کاربرد ندارد، به عنوان مثال نمی توان از ان برای ورزشکاران حرفه ای استفاده نمود.

بنابراین بهترین روش برای افراد ورزشکار استفاده از دستگاه بادی آنالیزور است.

این دستگاه اطلاعات زیر را پس از محاسبه ارائه می دهد.

• حجم توده چربی
• توده عضلانی اسکلتی
• میزان اب بدن
• توده چربی آزاد
• درصد چربی بدن
• نسبت دور کمر به باسن
• میزان متابولیسم پایه

جمع بندی شاخص چاقی شکمی

چنانچه عنوان شد، شاخص چاقی شکمی روشی علمی برای سنجش و تشخیص میزان چاقی و اضافه وزن در افراد است.

با این حال بهتر از قبل از بروز عارضه چاقی با رعایت اصول تغذیه صحیح و اجتناب از خوردن مواد قندی و چربی ها، از بروز چاقی جلوگیری شود.

همچنین، افرادی که با افزایش سن، تحرک لازم را ندارند و بیشتر زمان روز را استراحت می کنند، در خطر ابتلا به چاقی می باشند.

در این شرایط این افراد باید میزان انرژی دریافتی خود را با توجه به میزان فعالیت جسمانی خود تنظیم کنند تا دچار عارضه اضافه وزن نگردند.